Suy thận cấp – Acute Renal Failure (ARF)
Định nghĩa: Suy thận cấp, đôi khi còn được biết với
cái tên Tổn thương thận cấp (Acute Kidney Injury - AKI), là tình trạng tăng
nhanh ure máu (Blood Urea Nitrogen - BUN) hoặc creatinine trong khoảng thời
gian từ vài tiếng đến vài ngày. Hai thuật ngữ ARF và AKI có thể thay thế lẫn
nhau. Không có định nghĩa chính xác tuyệt đối về thời gian để mô tả nó như từ cấp
tính (Acute). ARF có thể xảy ra trong thời gian ngắn vài tiếng, như trường hợp
tiêu cơ vân (Rhabdomyolysis) hoặc suy thận do chất cản quang (Contrast-Induced
renal failure). Hoặc có thể xảy ra trong vài tuần, như trong trường hợp độc tố
aminoglycoside (Aminoglycoside toxicity) hoặc viêm cầu thận sau nhiễm tụ cầu (Poststreptococcal
glomerulonephritis).
Chúng ta có một số thuật ngữ liên quan đến suy thận
(Renal Failure - RF) cần chú ý, chúng mang ý nghĩa cho sự tăng creatinine và giảm
chức năng thận hoặc giảm tỉ lệ lọc cầu thận.
“Renal insufficiency” có nghĩa là suy thận, nhưng
chưa tiến triển đến mức cần thiết đến lọc thận. Thuật ngữ ni tơ máu (Azotemia)
có thể dùng thay thế, và để nói lên mức độ của “Renal insufficiency”. Azotemia
là tình trạng tích tụ nhóm ni tơ hoặc ni tơ trong máu.
Ure máu (Uremia) cũng là tình trạng suy thận nhưng ở
mức độ nghiêm trọng, và cần thiết lọc thận. Uremia thì nghiêm trọng hơn
Azotemia. Với uremia còn kèm theo toán hóa nặng, thay đổi tình trạng tâm thần,
kali máu cao, và quá tải dịch, cũng như thiếu máu, can xi máu thấp, và có thể
viêm màng ngoài tim. Bệnh nhân cũng có thể bị xuất huyết tạng. Uremia có thể
thay thế cho tính nghiêm trọng cho thuật ngữ bệnh thận giai đoạn cuối (End-stage
renal disease). Cả hai đều nói lên tình trạng rối loạn chức năng thận nghiêm trọng
có thể đe dọa tính mạng bệnh nhân và cần thiết lọc thận. Uremia không có nghĩa
là bệnh thận mạn (Chronic renal failure). Mặc dù, hầu hết bệnh nhận xuất hiện
tình trạng ure máu sau vài năm có tình trạng renal insufficiency như bệnh nhân
tiểu đường hoặc cao huyết áp, nhưng cũng có thể tiến triển đến tình trạng Uremia
chỉ từ 1-2 tuần nếu bệnh nhân có bệnh nặng như hội chứng ly giải khối u (Tumor
lysis syndrome) hoặc ly giải cơ (Rhabomyolysis).
ARF và AKI được phân loại thành trước-tại-sau thận
(Prerenal-Intrarenal-Postrenal) để nói lên nhóm nguyên nhân gây suy thận. Ni tơ
máu trước thân (Prerenal Azotemia) là tình trạng tưới máu thận bị giảm. Ni tơ
máu sau thận (Postrenal Azotemia) là tình trạng giảm lưu lượng dịch lọc trong ống
thận hoặc là dòng nước tiểu. Với Prerenal Azotemia và Postrenal Azotemia thì thận
không bị tổn thương. Do đó nếu thận của những bệnh nhân này được dùng để ghép
cho người khác thì vẫn hoạt động bình thường. Còn Intrarenal Azotemia là tình
trạng có tổn thương ở cầu thận hoặc ống thận.
Cận lâm sàng:
BUN tăng bất thường trong tất cả thể suy thận. Nó có
thể dương giả, thậm chí ngay khi chức năng thận bình thường, như trong chế độ
ăn giàu đạm hoặc ở bệnh nhân xuất huyết tiêu hóa. Cũng có thể do tăng dị hóa. BUN có nguồn gốc sản
phẩm bỏ đi trong chuyển hóa protein, máu trong đường tiêu hóa ở bệnh nhân xuất
huyết tiêu hóa là nguồn đạm lớn tương tự như chế độ ăn giàu đạm.
BUN giảm sau khi bệnh nhân được lọc thận. BUN có thể
âm giả khi có bệnh lý về gan, chế độ ăn thiếu đạm và nghèo dinh dưỡng, hoặc
SIADH. Nồng độ BUN phản ánh mức độ suy thận, càng cao thì chức năng thận càng
giảm.
Creatinine dùng để đánh giá chức năng thận. Độ thanh
thải creatinine gần xấp xỉ tỉ lệ lọc cầu thận (Glomerular filtration rate GFR)
mà không cần phải sử dụng chất thử như inulin. Inulin là chất ngoại sinh. Trong
khi creatinine là chất nội sinh, là sản phẩm chuyển hóa của cơ vân. Độ thanh thải
creatinine thì hơi cao hơn so với GFR vì ngoài creatine lọc qua cầu thận còn có
thêm lượng nhỏ creatinine tiết ở ống thận. Creatine có thể âm giả nếu giảm khối
cơ. Do đó mà độ thanh thải creatinine được hiệu chỉnh theo cân nặng. Khối cơ càng
lớn thì càng nhiều creatinine hơn. Một VĐV cử tạ 100 kg sẽ sinh ra nhiều
creatinine hơn một nhân viên văn phòng 50 kg. vậy ở những VĐV cử ta, nồng đô
creatinine cao không nhất thiết là do giảm chức năng thận nặng.
Creatinine cần một
khoảng thời gian để tăng. Thậm chí nếu bệnh nhân vô niệu, thì creatinine chỉ
tăng ở mức 0.5 đến 1.0 đơn vị trên ngày.
Tăng càng nhanh khi khối cơ càng lớn. Do đó, nếu bệnh nhân tổn thương thận
và creatinine tăng từ 1-3 đơn vị trong 2 ngày, thì có thể tư vong hay chức năng
thận không còn.
Nguồn
Nephrology, Internal Medicine, USMLE Step 2 CK, Kaplan.